De oude kerk te Warga, ± 1870. Tekening door A. Martin, voorafgaande aan de afbraak van het gebouw gemaakt in opdracht van hel Friesch Genootschap.

 
De niet zo betrouwbare schets die Jac. Stellingwerf in 1722 van de Wargaster kerk vervaardigde. Bij het beschrijven van de bouwstijl nemen we daarom liever de tekening van Martin als Uitgangspunt.
 
Gelukkig hebben we over de oude, in 1871 afgebroken kerk in het centrum van Warga meer te vertellen. Dat is in de eerste plaats te danken aan de gegevens die opgeleverd werden door een archeologisch bodemonderzoek in 1983- De toen gestarte renovatie van het N.H. kerkgebouw legde de bodem onder de houten vloer bloot en de overblijfselen van vroegere bouwvormen, zelfs zeer oude graven, kwamen daarbij aan het licht. Dat de resten van een tufstenen fundament ons zouden terugvoeren tot een 12e eeuwse start van de bouwgeschiedenis had niemand verwacht. Wat was er van te voren eigenlijk bekend van de oude Wargaster kerk? Twee tekeningen van respektieveljk Stellingwerf (1722) en Martin (1870). Vervolgens een gedetailleerde plattegrond uit 1808 waarop de graven in en buiten de kerk genummerd zijn weergegeven.
De nog bewaarde luidklok die blijkens opschrift dateert uit het jaar 1452. De in de archieven in "1441 vermelde "her Dowa personna tho Werraga", oftewel een vroegere pastoor te Warga, de eerste die in de schriftelijke bronnen genoemd wordt. Dat waren bij elkaar genomen nog maar weinig gegevens. Wel kon men op de tekening van Martin, die hij vlak voor de afbraak maakte, zien dat de toren "'romaanse spaarvelden"' vertoonde, dus 13e eeuws kon zijn. De schets van Stellingwerf gaf aan het oostelijk gedeelte van het kerkschip, ter hoogte van het koor, gotische steunberen weer hetgeen kon duiden op een latere aanbouw. Dat kwam weer overeen met détails op de kerkplattegrond anno 1808: het mogelijk oudere westelijke gedeelte van de kerkvloer had blauwe plavuizen, het oostelijk koorgedeelte gele tegels. Men moest rekening houden met het gegeven dat de kerk te Warga per tijdvak was verbouwd.
Toch was het een verrassing dat, met het vinden van een 12e eeuws tufstenen muurtje, de vroegste kerkbouw hier overeen bleek te komen met die van de kerken in Wartena, Grouw en Idaard.Het tufstenen kerkje dat in Warga voorafging aan het laat-middeleeuwse, van de tekeningen bekende kerkgebouw, had een afmeting van 17 m. lang en 9 m. breed.
De grondslag van de vroegere toren kon in 1983 niet onderzocht worden omdat de daarbij behorende grondsporen in 1871/72 verstoord werden met het leggen van de nieuwe fundamenten voor het nu nog bestaande kerkgebouw.

De op dit moment beschikbare gegevens laten de volgende konklusies toe:

- in de 12e eeuw de bouw van een romaans, tufstenen kerkje met een halfrond koor
- het aanbouwen van een voorkerk met zadeldaktoren in romano-gotische stijl gedurende de 13e eeuw
- een   verlenging   van   het   kerkschip   met   een   gotisch,   drïezijdig   gesloten koorgedeelte aan het eind van de 15e eeuw.

Bij die laatste verbouwing werden de raamopeningen gemoderniseerd, drie laatgotische kozijn-onderdelen van zandsteen, die bij die bouwstijl horen, werden tijdens de recente renovatie teruggevonden.
Over de Wargaster luidklok anno 1452 schrijft Van Borssum Waalkes in zijn "Friesche Klokke-opschriften" (uitgegeven te Leeuwarden in 1885) het volgende: "....het vroeger onleesbare opschrift heb ik met hulp van A.K. Hoekstra, meester timmerman te Warga, die mij een nauwkeurige afteekening ervan bezorgde, kunnen ontcijferen...."
Het afschrift dat Hoekstra leverde bleek echter niet helemaal korrekt te zijn. Van Borssum Waalkes leest er daarom latijnse afkortingen in die bij hem tot de 

 
Het achteraf onnauwkeurig gebleken afschrift dat A.K, Hoekstra, meestertimmerman te Warga,in 1885 maakte van de tekst op de Wargaster luidklok. (Ontleend aan Van Borssum Waalkes)

volgende interpretatie leiden; '"In het jaar des Heeren 1452 is deze klok tot eer van God en de martelaren Patianus en Sebasrianus gemaakt. Petrus enjohannes van
Dormen hebben mij gegoten. Ik heet driemaal: zalige maagd Maria; almachtige onbevlekte lieve maagd; maagd en toch beminde moeder. Jesus. Maria".
Een uitgebreid liturgisch proza dat echter een foutieve vertaling is van wat in werkelijkheid op de klok geschreven staat.
De  heer  Penning  kreeg  zoals  gezegd  de kans  om  in de oorlogsjaren  het klokopschrift nauwkeuriger te bekijken en hij komt met een korrekte lezing.
De vertaling daarvan luidt: "In het jaar onzes Heren 1452 is deze klok gemaakt ter ere van God en eer nagedachtenis van Fabianus en Sebastianus, toen Johannes
Aedeszn pastoor was en Hugo vicarus; Jesus en Maria".
Her gewicht van de klok is 850 kg. en de doorsnee ruim een meter. De bronzen galm is indrukwekkend zoals men kan vaststellen als de klok, helaas te weinig, met open
galmramen geluid wordt.